مەلا بەختیار هەفتەیەكە، بەرواڵەت داعش، بەڵام لەراستیدا بەعس، بە هێرشی ناكاوی بەرەیی‌و شكستی سوپای عێراق لە پارێزگاكانی نەینەوا و سەلاحەدین، عێراق‌و ناوچەكەو زلهێزەكانیشیان راچڵەكاندووە. ئەوەی دەوڵەتی عێراق چاوەڕوانی نەدەكرد، یان باوەڕی نەدەكرد، بەڵام دوژمنانی عێراقی فیدراڵا، نەخشەیان بۆ كێشابوو، سەركەوتنی سەربازیی دراماتیكی بەدەستبهێنن، هاتەدی. شكستی سوپای عێراق، لەو شوێنانەی پەلاماردراوون، لەمێژووی جەنگەكانی ناوچەكەدا وێنەی نییە. تەنانەت لە كارەساتی حوزەیرانی 1967 یشدا سوپای میسرو سوریاو ئوردن ئەمەیان بەسەرنەهات.
ستراتیژی جەنگە بەرەییەكە، سەركردایەتی شەڕگەكان لەلایەن كۆنە فەرماندەكانی سوپای عێراقەوە، دانانی پارێزگاو سەرۆكی موخابەراتی نەینەواو سەلاحەدین، لە چوار ئەفسەری پایەبەرزی بەعسی، قسەوباسی چەكدارەكان لەگەڵا خەڵك لە ناوچەكاندا، كە ئەوان بەعسین، هیچ گومانێك ناهێڵێت، كە ستراتیژی ئەم جەنگە، كارێكی پرۆفیشناڵییە. ئەفسەری پایەبەرزی خاوەن ئەزمون، نەخشەكەی كێشاوە. لەوەش زیاتر، هەرەسی سوپا لە چەند سەعاتێكدا، دەیسەلمێنێت كە سوپاكە لەبنەچەدا بەهەڵە دامەزراوە. كردنەوەی دەرگا بۆ كۆنە ئەفسەرەكانی سوپای عێراق‌و دەیان هەزار پلەداری جیاوازی سەربازیی، هەڵەیەكی كوشندەی حكومەتی دەوڵەتی یاسا بووە.
ئێستا كە بەعس بە جۆرەها رێكخراوی تیرۆریستی سەلەفیەوە، زیاتر لە 10 ساڵا سوپای عێراق‌و دام‌ودەزگاكانی سەرقاڵا كرد، كاتێك بۆیان دەركەوت كە ناتوانن كودەتا بكەن. بەم نەخشەیە كەوتنە جێبەجێكردنی ستراتیژیان، بۆ روخاندنی سیستەمەكە، یان بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچە سونیگەراكان. ئەوەی كە جێگەی مەترسیشە، ئەوەیە كە خەڵك لە ناوچە سونیگەراكان، بە دەیان هەزار كەس دەچنە پاڵا بەعس‌و داعشەوە. ئەمەش دەیسەلمێنێت چ ناڕەزایەتیەكی قوڵا لەم ناوچانە بەرامبەر بە حكومەتی عێراق جۆشیخواردووە! كە دەكرا وا نەبێت.
ئێستا كە دەمامكەكان دڕان. بەعس‌و داعش كە جاران بەجیا چالاكییان دەنواند، بەڵام ئێستا لێكئاڵان. كە دەركەوت بەعس چ نەخشەیەكی خەتەرناكی هەبووە، گومانێك نامێنێت، كە دامودزگا موخابەراتیەكانی عێراق، لەگەڵیشیاندا هەموو ئەو دەوڵەتانەی پشتیوانی ئەم دامودەزگایانەیان دەكرد، بە سوپای یەك ملیۆنی دەوڵەتیشەوە، گومان نەما كە ئەمانە بێئاگا بوون لەو نەخشە خەتەرناكەی، بەعس بۆ هەڵمەتێكی ئاوها، كێشاویەتی. یەكەمین دامودەزگا كە دەبێت بەتوندی لێیبپێچرێتەوە، دەزگای هەواڵگری‌و موخابەراتی عێراقە. هەندێك هۆزی عەشایر لەمان ئاگادارتر بوون. ئەمە لەكاتێكدا كە ملیارەها دۆلار بۆ ئەم دەزگایانە سەرفكراوە. هەروەها موخابەراتی ئەمریكاو ناوچەكەش دەبێت بە وردەكاری خۆیاندا بچنەوە.
وەكوتر، ئەم روداوانەی بەعس‌و داعش خوڵقاندویانە، راستیگەلێكی ترسناك دەسەلمێنن. لەپێشەوەدا، تێگەیشتنێكی سەقەت لەسەر پرۆسەی دیموكراسی دەردەخات. ئەویش ئەوەیە: لەناوچەكەو عێراق‌و كوردستاندا، ئەمە چەندەمین جارە، دەسەڵاتداران‌و حیزبەكان‌و تەنانەت بەشێكی زۆری راگەیاندنەكانیش، بەمجۆرە روداوە دراماتیكیانە غافڵگیر دەبن. ئەگەر ئێستا ئەدەبیاتی پێش سەرهەڵدانی ئەم هێزە سەلەفیانە، چ هی دەوڵەتەكان، و چ هی حیزبەكان، چ هی میدیاكان، بخوێنرێتەوە، بەدەگمەن تێگەیشتن‌و پێشبینی هەمەلایەنە، لەمەڕ خەتەری ئەم هێزە سەلەفییانە، بەرچاودەكەون. بەڵكو لە زۆر شوێندا راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ یارمەتیش دراون. یان چاو لە سەرەتای سەرهەڵدانیان پۆشراوە. زۆربەی سەركردایەتی حیزبەكانی عێراق، بەكوردستانیشەوە، ناتوانن بەڵگەیەكیش لە ئەرشیفی خۆیان بدۆزنەوە، تەنانەت بەحاڵا ئاماژەیەكیشیان بە مەترسیەكانی ئەم هێزانە كردبێت. كە ئەمەش لەباری سیاسی‌و فەلسەفی‌و تێگەیشتنی هەمەلایەنە، لە پێكهاتەی رۆژهەڵات‌و هاوكێشەكان‌و ململانێكان، كەمتەرخەمییەكی زیانبەخشە. بەڵكو دەستی بەرژەوەندی خستنە سەر كڵاوی، هەندێك لەمانەشە، نەكا بای سەلەفیەت بیبا.
سەیرە، گەلی كوردستان، لە "شۆڕشی ئەیلول‌و شۆڕشی نوێ"وە تائێستا، بەڵكو شۆڕشی بەشەكانی تری كوردستانیش، باسی رزگاری‌و دیموكراسی دەكەین. كەچی ستراتیژێكی رۆشن دەربارەی راپەڕاندنی ئەركە مەعریفیەكانی دیموكراسی بێ جیاوازی حیزبەكان، نییە. چ مەعقولیەتێكی ئەقڵانی‌و فكری تیایە، زۆربەی هێزە كوردستانیەكان خۆیان بە هێزی عەلمانی بزانن، بەڵام بچوكترین دەزگای توێژینەوەی عەلمانییان نییە! هەرگیزیش هەڵوێستێكی لێبڕاویان بۆ سیستەمی عەلمانی نەبووە. لەناو راگەیاندن‌و رێكخراوە مەدەنیەكانیشدا، كەمترین هەوڵی پەروەردەكردنی نەوەكان، بۆ تێگەیشتن لە سیستەمی عەلمانی هەبووە. تەنانەت لەبواری پەروەردەو فێركردنیشدا. بەڵكو ئەوەندە یارمەتی فەزای ئەندێشەی سەلەفیەت دراوە، چارەكێكی ئەوە، هەنگاو بۆ فەلسەفەی دیموكراسی نەنراوە. بەش بەحاڵی خۆم سەرچاوەی مەترسی گەورەی سەركەوتنی سەلەفیەكان، لەمەدا دەبینم. تەنانەت زۆربوون ئەوانەی دوای سەركەوتنی ئیخوانەكانی میسرو سەرهەڵدانی رەوتی ئیسلامگەرا لە ناوچەكەدا، خۆیان بۆ ئەوە ئامادە دەكرد چۆن لەگەڵا دەسەڵاتی ئیسلامگەراكاندا بگونجێنن. بەبێ ئەوەی بیر لەوە بكەنەوە بەشێكی زۆری ئەم ئیسلامگەرایانە، بەتایبەتی سەلەفییە جیهادییەكان، بواری رێكەوتنیش بۆ هێزە دیموكراتەكان ناهێڵنەوە. با لەوەش گەڕێین چەند دژایەتی ئەو كەس‌و دەستەبژێرە وشیارانەش دەكرا، كە تێگەیشتنێكی هەمەلایەنەیان، لەبارەی ستراتیژی دیموكراسیەوە هەبوو، درێغیشیان لە ململانێی فكری‌و سیاسی لەمبارەیەوە نەدەكرد.
لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەوەی ناونرا بەهاری عەرەبی، جگە لە ئەزمونی تونس، نەتوانرا لە هیچ شوێنكی تر رێگای تەندروستی دیموكراسی بگیرێتەبەر. هەلێكی زۆر لەدەستدرا، بۆئەوەی رێگە لە بەهێزبوونی، هێزە سەلەفییە جیهادییەكان، بگیرێت. سەیر ئەوەیە لەساڵانی 1998و دوای یانزەی سێپتەمبەر، هەروەها ساڵانی 2002 – 2014 بەرەسمی وڵاتانی عەرەبی‌و دامودەزگا موخابەراتیەكانیان، خەریكی نەخشەكێشانن كە نەهێڵن سەلەفیە توندڕەوەكان سەربكەون. تەنانەت لە 12 ی مارسی 2014 لە بەغدای پایتەختی عێراقدا، كۆنگرەی بەرپەرچی ئیرهاب، بەسترا. لەهەمان رۆژدا لە ریباتی پایتەختی مەغریب، وەزارەتەكانی ناوخۆی عەرەب، كۆدەبنەوە بۆ هاوكاریكردنی یەكتر، چۆنچۆنی بەرامبەر جەنگی جیهانی دژی ئیرهاب، هەڵوێست وەربگرن. كەچی نەك لایەنی كەمی سەركەوتنیان بەدەستنەهێنا، بەڵكو هەندێك لە وڵاتە عەرەبیەكان، خۆیان هاوكاری سەلەفییە جیهادییەكانن، لەم سەركەوتنانەی بەدەستیانهێناوە.
ساڵان تێپەڕین، ئەوا سوریا دوچاری دۆخێكی خوێناوی كراوە. پاكستان‌و ئەفغانستان، سەلەفییە جیهادییەكان لە سەركەوتن نزیك دەكەونەوە. عێراق كرایە گرنگترین مەیدانی بەعس‌و داعش، لەم شەڕە چارەنوسسازەدا. سینای میسر تووشبوە. غەززە دەمێكە تێوەگلاوە. لیبیا لەگرێژنە دەرچووە. تەنانەت ئەفریقیاش، لە نەیجیریا "بۆكۆ حەرام"ی سەلەفی جیهادی، لە چادەوە هەتا سنوری كامیرۆن، تەراتێن دەكەن. سەلەفییەكان، نە سنوریان هەیەو نە جوگرافیا. جگە لە رەشەكوژی، هەموو یاسایەك پێشێلدەكەن. لە هەندێك شوێن بەنهێنی‌و ئێستا لەزۆربەی شوێنەكاندا، بەئاشكرا، ناوچەی فراوانی كۆنترۆڵكراویان هەیە. ئەگەر جاران دەگوترا: سەلەفییەكان شوێنیان دییار نییەو نەناسراون. خۆ ئێستا ناسراون‌و شوێن‌و شەڕگەشیان دیارە. ئێستا لەعێراقدا حەوت هێندەی وڵاتی لوبنان روبەریان بەدەستەوەیە. كەوابێ، دەبێت ئەم پرسیارانە بكەین:
- ئایا ئەم سەلەفییانە، رۆژهەڵات‌و ئەفریقیا بەرەو كوێ دەبەن؟
- ئایا چ ناوچەیەكی تریان كردۆتە ئامانج؟
- ئایا ئەمریكاو هەندێك لە وڵاتانی ئیقلیمی شەڕی راستەقینەیان دەكەن؟
- ئایا هێزە دیموكرات‌و ئازادی‌و مەدەنیخوازەكان، بەراستی راچڵەكیون‌و رادەچەنن بۆ راپەڕاندنی ئەركە دیموكراسیەكانیان؟
ئەو پرسیارانە هەموو پێویستیان بە وەڵامی ستراتیژییە، نەك تاكتیكی. دەربەست بە ئێستای كوردستان‌و ناوچە دابڕێنراوەكان، پێویستە بەقوڵی‌و هەمەلایەنە قسە لەسەر مەترسی بەعس‌و داعش بكەین‌و هەوڵ بدەین، ترسی نەبوونی ستراتیژیی راستەقینە لەمبارەوە بڕەوێنینەوە.
ئەگەر لەسەرەتادا وادەزانرا كە هێرشی بەعس‌و داعش، دووبارەبونەوەی سیناریۆكانی رابردووەو چەند ناوچەیەكی تەسك دەگرێتەوەو كورد دەتوانێت سەنگەری بەرگریكردن لە كوردستان بكاتە سیاسەتی سەرەكی خۆی. ئەوا وردە وردە دەركەوت، ئەمریكا، عێراق، بەڵكو ئێرانیش، دەبنە سێكوچكەی سیاسەتی بەرپەرچدانەوەی بەعس‌و داعش، هەرچەندە ئاڕاستەی ئەمریكا، جیاوازە، لە ئاراستەی عێراق‌و ئێران. بەڵام دیارە ئاگری هێرشی بەرامبەر روو لە بەعس‌و داعشە. پارێزگای نەینەواو پارێزگای سەلاحەدین‌و دیالەو كەركوكیش، پەیوەندییان بە ناوچە دابرێنراوەكانی كوردستانەوە هەیە. بەڵكو لە دەرئەنجامدا كۆی دۆخەكە پەیوەندی بە سیستەمی عێراق‌و هەرێمی كوردستانیشەوە هەیە. بۆیە، حكومەتی هەرێم‌و هێزە سیاسیەكانی، دەبێت پێشوەخت بزانین، ئەوەی ئێستا بۆمان دەچێتە سەر كە هێڵی بەرگری بگرین، دوای ئەوەی ئەمریكاو ئێران‌و عێراق لە بەعس‌و داعش دەدەن، ئەوكاتە كوردستانیش پاساوی سیاسەتی بەرگریكردنی لە كوردستان لاواز دەبێت. بۆیە لەئێستاوە زۆر گرنگە لەسەر ئاستی عێراق‌و ناوچەكە، حكومەتی كوردستان‌و هێزە سیاسیەكان، بە پرۆژەیەكی سیاسی هەمەلایەنە، لەگەڵا بەغدادو ئەمریكاو دەوروبەر، بیر لەوە بكەنەوە، لەهەموو دەرئەنجامێكدا:
1- عێراقی فیدراڵا لەم پیلانە مەترسیدارەی بەعس‌و داعش، دەبێت رزگار بكرێت.
2- كوردستان بەشێك بێت لەم پرۆسەیە. ئەمەش پێویستی بە دڵنیابونی كورد هەیە، بۆ چۆنێتی چارەسەركردنی كێشەكانی نەوت‌و غاز، بودجە، پێشمەرگە، جێبەجێكردنی بڕگەكانی مادەی 140.
3- ناوچە دابڕێندراوەكان لە كوردستانیش، دەبێت بڕیاری رۆشنمان هەبێت كە چۆن لەناو هاوكێشەكاندا، لەڕووی سیاسی‌و یاساییەوە بخرێنەوە سەر كوردستان.
راستە ئێستا بەعس‌و داعش، لە دەوروبەری كەركوك‌و خانەقیندا، هەندێ شەڕیان لەگەڵا كردوین‌و فراوانیان نەكردووە. خۆشبەختانەش لەو ماوەیەدا یەكەمین سەركەوتن، پیشمەرگەی دژەتیرۆر لەسەرانسەری عێراقدا بەسەر بەعس‌و داعشدا، لە جەلەولادا، 12/6/2014 بەدەستیانهێنا. بەڵام نابێت یەك چركەساتیش ئەوە لەبیربەرینەوە، كە بەعس‌و داعش، هەتا مۆخیان رقیان لە دیموكراسی‌و لە كوردو دوژمنی سەرسەختی گێڕانەوەی ناوچە دابڕێنراوەكانیشن بۆ سەر كوردستان. بەڵكو، لە ستراتیژی ئەمانەدایە كورد دەسخەڕۆ بكەن هەتا لە ناوچەكانی سوننە نشیندا سەردەكەون. پاشان هەوڵدەدەن خۆیان بگەیەننە بەغدا. دوای ئەمە بەدڵنیاییەوە كەركوك‌و خانەقین‌و دوزخورماتو و شەنگال مەیدانی سێهەمیان دەبێت، ئینجا هەرێمی كوردستان.
سەركردایەتی سیاسی میللەتێكێش، كاتێك روبەڕوی دوژمنێكی سامناكی ئاوها دەبێتەوە. نابێت هەل بە دوژمنەكانی بدات، ئەوان كاتی شەڕی لەگەڵا هەڵبژێرن. نابێت خۆمان بخەینە رۆژگارێكەوە پاش‌و پێشمان لێگیرابێت. ئەمە هەڵەیەكی كوشندە دەبێت. دەیڵێمەوە: ئەم قسانەم بۆ ئەوكاتەیە ئەمریكاو عێراق نەخشەی هاوبەشیان بۆ لێدانی بەعس‌و داعش هەبێت، ئێرانیش درێغی نەكات. لەحاڵەتی وادا، تەنها سوربون لەسەر سیاسەتی بەرگری لە كوردستان، ئەنجامەكەی مەترسیدارە. بەڵام ئەگەر دۆخەكە هەروەكو ئێستا مایەوە، حكومەتی عێراق درێژەی بەم جۆرە شەڕە دا لەگەڵ بەعس‌و داعشدا؛ بێباكیش بێت بەرامبەر بە هێزی كورد؛ ئەمریكا هیچ كاردانەوەیەكی عەسكەری نەنواند؛ هەروەها عێراق ئامادە نەبوو دەرس لە هەڵەكانی وەرگرێت‌و لەسەر زەمینەیەكی نوێ لەگەڵا كوردستان رێكبكەوێت؛ كورد هەقی خۆیەتی تەنها هێڵی بەرگری لە كوردستان قایم بكات. ئومێدیش بخوازێت دەوڵەتی عێراق بەسەر بەعس‌و داعشدا سەربكەوێت.
لەكۆتاییشدا دەڵێین: مەترسیدارترین ئایدیۆلۆژیەت‌و سیاسەت بۆ سەر دیموكراسی‌و فیدراڵی‌و كورد، ئایدیۆلۆژیەت‌و سیاسەتی ناسیۆنالیستی بەعسی‌و سەلەفییەتە، بەتایبەتی سەلەفیەتی چەكدار. كاتێك ئایدیۆلۆژیەتی ئەم دوو هێزە لە بۆتەی بەرژەوەندی هاوبەشدا ئاوێتە دەبن، بێگومان بەرەو كردەوەو دەسەڵاتی فاشییانە دەڕۆن. ئەم جۆرە ئایدیۆلۆژیەت‌و سیاسەتە، خەتەرناكترین هێزو ئاراستەی سیاسین، نەك لە كوردستاندا، بەڵكو لە ناوچەكەو تەواوی جیهانیشدا.
لەساڵانی رابردوودا، زەنگی زۆرمان لەسەر بوونی مەترسی دوژمنانی دیموكراسی، لێدا؛ گوتمان سیستەمی عیلمانی بە فەلسەفەی حوكمڕانیی خۆپارێزی دانامەزرێ؛ رونمانكردەوە كە دیموكراسی تەنها دەسەڵاتی سیاسی نییە، بەڵكو دەسەڵاتی مەدەنی‌و كۆمەڵایەتیشە. بەداخەوە، نەك وەكو پێویست گوێمان لێنەگیرا، بەڵكو دژایەتیش كراین. ئێستاش دەڵێین:
دەستمان بە دامێنی مێژووتان، هەڵەكانی رابردوو مەكەنەوە. مەترسی ئاوێتەبونی ئایدۆلۆژیەت‌و سیاسەتی ناسیۆنالیستی‌و سەلەفی "بەعس- داعش"، وەكو خۆی لەبەرچاوبگرین. ئایندەكەی ببینین. خوانەخواستە، ئەمانە سەربكەون، ئەنفالێكی سامناكتر چاوەڕوانمانە.
