مام جەلال لە دیدی نووسەرێکی میسرییەوە

مام جەلال تەنها لەسەر ئاستی کوردستان و عیراق وەکو سەرکردەیەک نەناسراوە، بەڵکە لەناو گێتی عەرەبیشدا ناسراوەو جێگە و پێگەیەکی بەهێزی هەیە. چەندین نووسەری عەرەبی چ بە باش چ بە خراپ، لەبارەی  کەسێتی و هزر و بۆچوونی ئەم سەرکردە کوردەوە بابەتیی هەمەجۆریان نووسیوە.

لەماوەی پێشوودا کتێبێکی نووسەرێکی میسریم بەرچاوکەوت بەناوی ( جلال گالبانی، رٶیە مصریە) لە نووسینی « السید عبدالفتاح». نووسەر وەکو کەسێکی دۆستی مام جەلال و کورد، هەوڵیداوە بە قۆناغە پڕ هەورازو نشێوەکانی  مام دا بڕوات و لەڕێگەی ئەویشەوە تیشک بخاتە سەر مێژووی کورد لە عیراقدا، بەتایبەتی لەماوەی پەنچا ساڵی ڕابردوودا.

نووسەر لەسەرەتای کتێبەکەیدا دەڵێت:(لەیەکەمین دیدارمەوە هەستمکرد، کە  لەبەردەم پێشەوایەکم کە  خاوەنی کۆمەڵێک سیفاتی هاوبەشە لەگەڵ کۆمەڵێک سەرکرد و پێشەوای جیهانی لەوانە : « گیڤارا، عەبدولناسر، معاویە بن ئەبو سفیان.» ئەو لە خەباتی شۆرشگێڕیدا لە گیڤارا دەچێت، لە ڕووی کاریزما و ڕوونی دید و هەنگاوەکانی ، لە ناسر دەچێت.)

کتێبەکە لە کۆمەڵێک بەش پێکهاتووە، نووسەر لەسەرەتای لەدایکبوونەوە دەستپێدەکات، باس لە بنەماڵە و زێدی مام جەلال دەکات، پاشان ووردە ووردە دەچێتە قۆناغی لاوێتی مام جەلال و چۆنێتی تێکەڵبوونی بەژیانی سیاسی ئەدەبی باس دەکات، لەهەمانکاتیشدا کاریگەری شوێن و کەسایەتییەکان بەسەر مام جەلالەوە دەردەخات، بۆ نموونە کاریگەری شاری « کۆیە» چی بووە، هەروەها باس لە کۆمەڵێک کەسایەتی ناو ئەو شارە دەکات، کە کاریگەری گەورەیان لەسەر  هزری مام جەلال هەبووە.

نووسەر باس لە کۆمەڵێک قۆناغی گرینگی ژیانی مام جەلال دەکات، بۆ نموونە ساڵی 1948  دەبێتە بەرپرسی یەکێتی قووتابیانی کۆیە و پاشانیش وەکو نوێنەری کۆیە بەشداری یەکەمین ڕێکخراوی قووتابیانی عیراق دەکات، لەو کاتەشدا مام جەلال لە ڕووی تەمەنەوە لە هەموویان بچووکتر بووە.

ئەوەی جێگەی سەرنجە نووسەر باس لەوەش دەکات کە سەرەتا مام جەلال حەزیکردووە بچێتە کۆلیژی پزیشکی بەڵام بە هۆی چالاکی سیاسییەوە ڕێگەیان پێنەداوە بچێتە ئەو کۆلیژە، پاشان دەچێتە کۆلیژی یاسا لە بەغدا. ساڵی 1954 دەبێتە ئەندامی مەکتبەی سیاسی پارتی، لە ڕووی تەمەنەوە لەهەموویان گەنجتر دەبێت، تەمەنی تەنها 21 ساڵ دەبێت.

یەکەمین سەردانی بۆ دەرەوەی وڵات
ساڵی 1955 هەلێکی زێڕین بۆ مام جەلال دەرەخسێت کاتێک وەکو نوێنەری قووتابیانی کورد، بەشداری میهرەجانی ڕێکخراوی جیهانی قووتابیان لە «وارشۆ» دەکات. لێرەشەوە دەرگایەکی تری خەباتی سیاسی بە ڕووی مام دا دەکرێتەوە کە ئەویش « خەباتی دیبلۆماسییە». لەم میهرەجانە گەورەیەدا، مام لەگەڵ هاورێکانی توانی بۆ یەکەمجار کورد بە گەنجان و قووتبایانی جیهان بناسێنێت. لەهەمانکاتیشدا پەیوەندی لەگەڵ کۆمەڵێک رێکخراوی جیهانی ببەستێت.

هەر لەپاش  تەواوبوونی میهرەجانەکە، بەرەو وڵاتی «چین« بەرێدەکەوێت و بۆ ماوەی مانگێک لەوێش دەمێنێتەوە. لێرەشەوە پەیوەندی نێوان کورد و چین دروست دەبێت، جێگەی ئاماژەیە مام جەلال لەم سەردانەیدا کۆمەڵێک بەرپرسی چینی دەبینێت و باسی مەسەلەی کوردیان بۆ دەکات، لەهەمانکاتیشدا بە هرزی سیاسی و فکری « ماو» ئاشنا دەبێت.  پاشان  دەچێت بۆ رووسیاو لە وێندەر « مەلا مستەفا» دەبینێت.

سەفەر بۆ میسر و بینینی ناسر
لە ساڵانی پەنچا و شەستەکاندا لەناو گێتی عەرەبدا «ناسر» بووبوە فیرعەونێک کە نەک تەنها میسرییەکان بەڵکە لە تەواوی عەرەبدا ترس و خۆشەویستی خۆی بڵاوکردبوویەوە. ساڵی 1957 بۆ یەکەمجار مام جەلال توانی سەردانی میسر بکات و لە نزیکەوە  ناسر ببینێت. ئەمەش سەرەتای پەیوەندی کورد و ناسر بووە.

جێگەی ئاماژەیە دیدارەکە زۆر سەرکەوتووبوە، چونکە ناسر سەرەتا زۆر دیدی خراپی لەسەر کورد و خەباتی ڕەوای هەبووە، بەڵام پاشان  مام جەلال دیدی ناسر دەگۆڕێت و قەناعەتی پێدەکات، کە ئیزگەیەکی کوردی لە قاهیرە دابنێت. لەڕاستیشدا لە سەرەتای ساڵی 1958 ەوە، بەشی کوردی لە ئیزگەی قاهیرە دەکرێتەوە. پاشان  هەر لەڕێگەی مام جەلالەوە، ڕێگە خۆشدەکرێت بۆ ئەوەی «مەلا مستەفا» لە کاتی گەڕانەوەی بۆ عیراق لەپاش شۆرشی تەموزی 1958 دا، بچێتە میسر و ناسر ببینێت.

پاشان نووسەر باس لە قۆناغی«شۆرشی ئەیلوول» دەکات، هەروەها پەیوەندی نێوان مام جەلال و بەعس و جەمال عەبدول ناسر  و بن بیلای جەزائیر  دەخاتە ڕوو. هەروەها باس لە پلانی لەناوبردنی شۆرشی ئەیلوول دەکات، چۆن لە کۆتاییەکانی ساڵی 1974 مام جەلال، پێشەوا قەزافی دەبینێت و ئەویش ئاگاداری دەکات کە جەزائیر و میسر و وڵاتانی عەرەبی بەنیازی ڕێکەوتنێکن لە نێوان شاو سەدام دا، بۆ ئەوەی شۆرشی کورد لەناوبەرن. ڕاستیەکەشی مام جەلال پاش سوپاسکردنی قەزافی، لە ڕێگەی نامەیەکەوە « مەلا مستەفا» ئاگادار دەکاتەوە، بەڵام بە داخەوە نامەکە و زانیاریەکە بە هەند وەرناگیرێت، هەتاوەکو  ڕێکەوتنەکە شوومەکەی جەزائیری ساڵی 1975 دەبێتە واقعیكی تاڵ و شۆرش و خەونی کوردی لەناودەبرێت. 

مام هیوایەک لەناو سەردەمێکی بێ ئومێدیدا
نووسەر زۆر بە وریایی و بێلایەنییەوە باسی مێژووی کوردی کردووە، بە پێچەوانەی مێژوونوس و نووسەرە عەرەبەکانی ترەوە، کە فاشیزم بەسەریاندا زاڵە، ئەو زیاتر وەکو دۆستێکی کورد، وەسفی قۆناغە گرینگەکانی  مێژووی کورد دەکات، هەربۆیە بەوپەڕی ئینسافەوە وەسفی شۆرشی نوێی گەلەکەمان دەکات و، ڕۆڵی گرینگ و پڕ بایەخی مام جەلال لەو سەردەمە  ناخۆش و بێ ئومێدییە باس دەکات، کە هەموو کورد هیوایان بە شۆرشی ئەیللول هەڵواسیوە، بەڵام بەهۆی ڕێکەوتنی «سەدام و شا، لە جەزائیر»بارزانی وەکو نووسەر دەڵێت « شۆرشەکەی لەباربرد.» بەڵام مام جەلال لەگەڵ هەڤاڵەکانیتریدا، ئیعلانی شۆرشێکی نوێ دەکەن و چرای هیوا لەناو تاریکستانی بێ هیوایدا دادەگیرسێنن.

بە دەستێک چەک و بە دەستێکیش زەیتوون
نووسەر دەڵێت:(ئەو بە دەستێکی چەکی خەباتی عەسکەری هەڵگرتبوو،  دەستەکەی تریشی بۆ ئاشتی و دانووستاندن  کردبوویەوە). لە بەشێکی تایبەتیدا باسی هەڵوێستی مام جەلال دەکات لەبارەی دانووستاندن لەگەڵ ڕژێمی بەغدا، بۆ ئەمەش پشتی بە کۆمەڵێک لێدوانی مام بەستووە. لەهەمانکاتیشدا باسی دانووستانی ساڵی 1984 دەکات، چۆن خەریکبووە لەگەڵ ڕژێمی سەدام ڕێکەون، بەڵام ڕژێمی فاشیستی توورکی، وەکو پیشەی هەموو کاتێکی  کە دژی کورد بووە،  نەیهێشتووە ئەم ڕێککەوتنە سەربگرێت.

مام جەلال وەکو  سەفیری کورد لە جیهاندا
لە بەشێکی تری کتێبەکەدا، نووسەر باس لە خەباتی دیبلۆماسی مام دەکات، چۆن هەر لەیەکەم ڕۆژەوە، ئەم لایەنە گرینگەی سیاسەتی فەرامۆش نەکردووە، چۆن هەمیشە هەوڵیداوە لە بچووکترین هەلدا، زۆرترین  سوودی لێوەربگرێت، بۆ ناساندنی کێشەی گەلەکەی.

مام جەلال وەکو نووسەر و ڕۆژنامەنووس
نووسەر لەبەشێکی تایبەتییدا باس لە مام جەلال دەکات وەکو کەسێکی ڕۆشنبیر و نووسەر. ئەو باس لە سەفەرێکی شاندێکی میسری دەکات بۆ لای مام جەلال کەلە ساڵی 2004 چوون بۆ قەڵاچۆلان بۆ مەکتەبی تایبەتی خۆی.  نووسەر دەڵێت: (مام جەلال کەسێكی ڕۆشنبیرە و خوێنەرێكی کلاسیکییە، خاوەنی کتێبخانەیەکی ئێجگار گەورەیە، ڕۆژانە سەعاتێک کتێبی هەمەجۆرە دەخوێنێتەوە، ئەو لە ڕووی سیاسییەوە حەزی بە کتێبەکانی  ماوتسیتوونگ، لە ڕووی فەرهەنگیشەوە  محمەمەد حەسەنێن هەیکل، لەڕووی ئەدەبیشەوە شاعیری ناسراوی عیراقی جەواهیری، ئەمانە نووسەری  گرینگن لای مام جەلال، جگە لەوەش ڕۆژانە نزیکەی نیو سەعات گوێ بۆ گۆرانییە کلاسیکیەکان دەگرێت، جگە لەوەش زۆر حەزی بە بینی فیلمە، زیاتر لە دەهەزار فیلمی بینییووە. ل.144 ).

دیارە کتێبەکە جگە لەم بابەتان کۆمەڵێک بابەتی تریشی لە خۆی گرتووە بۆ نموونە « مام جەلال  و وڵاتی میسر، مام جەلال و  برایەتی کورد و عەرەب، مام جەلال و ئیسرائیل و  دەوڵەتی کوردی.» لە کۆتایی کتێبەکەشدا باس لە بۆچوون و دیدی کۆمەڵێک سیاسی و نووسەر و ڕۆژنامەنووسی عیراقی  وعەرەبی دەکات، کەلەبارەی مام جەلالەوە نووسیویانەوە.

چەند سەرنجێک
ئەم کتێبە دەچێتە قاڵبی «بیۆگرافیەوە» دیارە ئەم ژانرەش بە دوو شێوە دەنووسرێت، یان کەسێک لەبارەی خۆیەوە دەینووسێت و باسی ئەزموونی ژیانی خۆی دەکات، یان کەسێکی تر دێت باس لە ژیانی کەسێکی تر دەکات. ئەم کتێبە دەچێتە جۆری دووەمەوە، بەڵام بۆ نووسینی ژیاننامەی کەسێک، پێویستە ئەو کەسە پشت بە کۆمەڵێک سەرچاوەی مێژوویی ببەستێت، یان پشت بە قسەی کۆمەڵە کەسانێکی نزیکی ئەو کەسایەتییە ببەستێت، یان ئەوەتا خۆی هاوڕێ و هاوخەباتی ئەو کەسایەتییە ببووبێت، بۆ نموونە نەهرۆ لەبارەی گاندییەوە زۆر شتی نووسیوە، یان ئەفلاتوون  لەپاش مەرگی سوقراتەوە، هات هزر و فەلسەفەی سوقراتی بە جیهان ناساندن، بەڵام ئەم دووانە هەردووکیان خوێندکاری ئەو کەسانە بوون، کەلە بارەیانەوە نووسیوە.

ئەم نووسەرە نە کەسێکی هێندە نزیکی مام جەلال بووە، تا قسەکانی ببنە سەرچاوەی مێژوو، نە پشتی بە قسانی نزیک مام جەلالیش بەستووە، لەهەمانکاتیشدا، پشتی بە هیچ سەرچاوەیەکی مێژوویش نەبەستووە، لەبەرئەوە   ئەمە ناچێتە قاڵبی نووسینێکی ئەکادیمیانە.

هەرئەمەش وایکردووە کە بکەوێتە کۆمەڵێک هەڵەی مێژوویەوە، بۆ نموونە نووسەر دەڵێت:(ساڵی 1946 لە ڕێگەی فاتیح ڕەسووڵەوە، دەبێتە ئەندامی حزبی شیوعی عیراق، وە بەشداری هەڵقەیەکی  ڕۆشنبیری ئەم حزبەش دەکات. ل 63.)   ئەمە لە حاڵەتێکدا هیچ کاتێک مام جەلال باسی  شتی واینەکردووە، نازانین نووسەر پشتی بە کام سەرچاوە بەستووە بۆ ئەم زانیارییە نوێیەی.

لە شوێنێکی تردا دەڵێت : (مام جەلال ساڵی 1955 سەردانی وڵاتی چینی کردووە، ماوەی مانگێک لەوێندەر ماوەتەوە و سەرۆک ماوتسیتوونگی بینییوە.ل72)  بۆ سەفەرەکەی ڕاستە، بەڵام ماوتسیتوونگی نەبینیوە.

خاڵێکی تریش کە بوویە مایەی سەرنجم  ئەوەیە، کە نووسەر زۆر بە پۆزەتیفی باسی هەڵوێستی عەبدولناسری میسر دەکات، لەکاتێکدا هەموومان دەزانین کە ناسر هەڵگری « ناسیۆنالیستی عەرەبی» بووە، ئەم هزرەش گەورەترین زەرەری بە گەلەکەمان گەیاندووە، جگەلەوەش سیاسەتە ناسیۆنالیستییەکانی ئەوبوون، کە لە سووریا و عیراق و تەواوی وڵاتانی عەرەبی پێڕەو دەکران، ئێمەی کوردیش زۆرمان بە دەست ئەم سیاسەتە پان عەرەبیزمەی ناسرەوە چەشتووە.  بەتایبەتی لە سووریا «پشتێنەی عەرەبی» یی دروستکرد، کە گەورەترین زەرەری بە گەلی کورد لە سووریا گەیاند، کەهەتاوەکو ئەمڕۆش باجی ئەو سیاسەتە شۆڤێنەی ناسر دەدەین. بەڵام نووسەر بەهیچ شێوەیەک  ڕەخنە لە ناسر ناگرێت و بە دۆستێکی کوردی وەسف دەکات، بەڵام ڕاستییە مێژوویەکان وامان پێ ناڵێن.

دوا قسە
بە دڵنییایەوە ئەم کتێبە یەکێکە لەو کتێبە باشانەی کە هەتاوەکو ئێستا بە زمانی عەرەبی  لەبارەی سەرۆکێکی کورد و شۆڕشی کوردەوە نووسرابێت، هەربۆیە لێرەدا جێگەی خۆیەتی کە دەستخۆشی لە نووسەرەکەی بکەین.

له‌ كوردستانی نوێ وه‌رگیراوه‌

پۆلێن كردن هه‌واڵى جیهانى