پێش پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی هەرێمی كوردستان پرسی هەمواركردنەوەی دەستور لەنێوان لایەنەسیاسیەكاندا گفتوگۆی چڕو مشتومڕی زۆری لەسەر دەكرا، بەڵام دوابەدوای پرۆسەی دەنگدان ئەم مشتومڕە گەرمەی نێوان لایەنەسیاسیەكان لەگەڵ تەواوبوونی پرۆسەكە دیارنەماو دەرگای میدیاكانیش سەبارەت بەم پرسە داخرا!
دەبێت ئەوە پرۆسەی هەڵبژاردن بێت بابەتی هەمواكردنەوەی پرۆژە یاسای دەستووری ورووژاندبێت، یان بابەتی هەمواركردنەوە خۆی لەخۆیدا زیندووەو دەبێت بەردەوام كاری جدی بۆبكرێت؟!
لەساڵی (1992) ەوە هەرێمی كوردستان خاوەنی پارلەمان و حكومەتی خۆیەتی، بەڵام هەتا ئەمڕۆش شتێك بەناوی (دەستور) بونی نیە كە پێویستیەكی گەورەیە بۆسیستمە سیاسیەكەی هەرێمی كوردستان‌و تابتوانێت پەیوەندیەكانی بەشێوەیەكی یاسایی لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەند‌و حكومەتەكانی دەوروبەردا ئەنجام بدات، پێویستە هەمووان كار بۆچەسپاندنی دەستورێك بكەین كەگوزارشت لەڕاو خواستی سەرجەم دانیشتوانی ئەم هەرێمەبكات‌و ماف‌و ئازادی تاك تیایدا بەرجەستە كرابێت، دەستورێك كەهەموو جیاوازیەكان بەڕەگەز‌و ئایین‌و مەزهەب‌و بیروباوەڕی سیاسیەوە لەسایەیدا بژین، بەئاڕاستەیەكی دیكەدا بوونی دەستوردەبێتە شەرعیەتدان بە سەرجەم دەسەڵاتەكان لەچوارچێوەیەكی یاساییدا، من دەپرسم هەموودەسەڵاتەكانی ئێستای هەرێمی كوردستان لەڕوانگەی یاساییەوە بەپێی كام نوسراوەی دەستورێكی كاراو چالاكە؟ لەبەرئەوە بۆ شەرعیەتدان بەشێوەیەكی یاسایی بەهەریەكە لەدەسەڵاتەكانی (یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری) پێویستە ئەم هەرێمە خاوەنی دەستورێك بێت. هەمواركردنەوەی پرۆژەیاسا ی دەستورو ناوچە جێناكۆكەكان
هەندێك لە گفتوگۆی ناوەندە سیاسیەكان نەبوونی دەستورێكی تایبەت بەهەرێمی كوردستان دەگەڕێننەوە بۆ ناوچە جێناكۆكەكان‌و لەژێرناوی كاركردن بۆگەڕانەوەی ناوچە جێناكۆكەكان بۆسەرهەرێمی كوردستان پرسی دەستوریان پەراوێزخستوە ..وڵاتی ئەڵمانیا لەساڵی (1949) وە خاوەنی یاسا بنەڕەتیەكانەو لە دوای یەكگرتنەوەی هەردوو بەشی ڕۆژئاواو ڕۆژهەڵات لەئۆكتۆبەری ساڵی( 1990) هەمان یاسا بنەڕەتیەكان بۆ هەردوو بەشەكە گشتگیركرا، ئەمە نمونەیەكی زیندووە بۆ هەرێمی كوردستان‌و دەكرێت لەو ڕوانگەیەوە كاری جدی بكرێت، دەكرێت ئەم هەرێمەش ببێتە خاوەنی دەستورو لەدواڕۆژدا ئەو دەستورە بۆناوچە جێناكۆكەكانیش گشتگیر بكرێت‌و بەپێی هەلومەرجی ئەوكاتە هەمواربكرێتەوە، لەگەڵ گۆڕانكاریە كۆمەڵایەتیو سیاسی‌و ئابووری و فەرهەنگیەكاندا و لەساڵی (1951) وە یاسا بنەڕەتیەكانی ئەڵمانیا بەردەوام گۆڕانكاری‌و هەمواركردنی بەسەرداهاتووە، جائەو هەمواركردنەوەیە (لابردن یان زیادكردن ) ی بڕگەیەك بێت، دوای زیاتر لەدووساڵ پرسی هەمواركردنەوەی دەستور ئەنجامدراو لەبەرواری(30/8/1951)وە هەتابەرواری (11/7/2012) دەستوری ئەڵمانیای فیدراڵ (59) پەنجاونۆجار گۆڕانكاری بەسەرداهاتووە. ئاشكرایە هەموو ئەم گۆڕانكارییانە لەدەستوردا كاردانەوەی گۆڕانكاریی سیاسی‌و ئابووری‌و كۆمەڵایەتیو فەرهەنگی بووە، ئەڵمانەكان باش لەوەتێدەگەن كە یاسا بنەڕەتیەكانی ساڵی( 1998) پڕاوپڕ شیاوی ساڵەكانی (2000) نیەو پێویستی بەهەمواركردنەوە هەیە، هەمواركردنەوەی پرۆژە یاسای دەستور بەواتا نوێبوونەوە‌و خۆگونجاندن لەگەڵ ڕەوتی هەنوكەیی ژیانی پێكهاتەكانی كۆمەڵگا. بەگشتی دەستوری ئەڵمانیا لەسەر بنەمای یەكسانی لەئەرك و ماف‌و باری گوزەرانی هاووڵاتیان داڕێژراوە، سەرەتا نوسراوێكی كاتی بوو كەناوی (یاسابنەڕەتیەكان) ی پێبەخشراو پاشان لەساڵی(1949) داڕێژرایەوە، بێگومان ئەم پرۆسەی داڕشتنەوەیە بووە یەكەم پایەی سیستمی سیاسی دیموكراتی ئەو وڵاتە. سەبارەت بەهەرێمەكانیش دەستوری تایبەت بەخۆیان هەیە كەهاوتاو هاوئاڕاستەیە لەگەڵ پڕەنسیپی دەوڵەتی یەكگرتووداو لادانیش لەو پڕەنسیپە كارێكی ڕێگەپێنەدراوە، هەروەها هەرێمەكان ئازادی تەواویان هەیە بۆ داڕشتنەوە‌و هەمواركردنەوەی دەستوری تایبەت بەخۆیان بەوجۆرەی كەگونجاوە لەوهەرێمەداو بەڕەچاوكردنی لەگەڵ یاسا بنەڕەتیەكانی دەوڵەتی فیدراڵدا.
بۆئەوەی بەیاسا شەرعیەت بە سیستمەسیاسیەكەی هەرێمی كوردستان‌و سەرجەم دەسەڵاتە سیاسیەكەی بدەین، پێویستە هەنگاوی جدی‌و پراكتیكی بنرێت بۆ دانانی دەستورێك كە ڕای زۆربەی جەماوەری لەسەربێت‌و ماف‌و ئازادی سەرجەم پێكهاتەكانی گەل تیایدا بەرجەستە كرابێت.
بوونی فاكتەری سیاسی‌و ئابووری‌و كۆمەڵایەتیو كاریگەریی لەسەرپەیوەندی پێكهاتەكانی كۆمەڵگا بەسە بۆ هەمواركردنەوەی دەستور یان پرۆژەیاسای دەستور، هەمواركردنەوەی پرۆژەیاسای دەستور پەیوەندی بە وەوە نیە كە پێش چەند سالێك كۆدەنگی پارتە سیاسیەكان‌و پەرلەمانی بەدەستهێناوە‌و ئیدی ئەمە ببێتە بیانوی پەراوێزخستنی دەستور، ساڵی(1949) دەستوری ئەڵمانیا كۆدەنگی‌و ڕای زۆرینەی لەسەر بووە، بەڵام هەموو ئەو گۆڕانكاریانە لەدەستوردا پێویستی‌و كاردانەوەی هەمووئەو گۆڕانكاریانە بووە كەگۆمەڵگا پیایدا تێپەڕبووە، هەربۆیە بەردەوام لەنوێبونەوەو هەمواركردنەوەدایە، هەمواركردنەوە دەربازبوونە لەچەقبەستن‌و هەنگاونانە لەگەڵ هەنگاوی گۆڕانكارییە هەنوكەییەكانی كۆمەڵگا.
پرۆژەیاسای دەستورێكی بێ ئاگا لەگۆڕانكاریەكان، وەك وشەو دێڕی بەستووی لەكاركەوتوو دەردەكەون كە ئەمەش كەلێنی گەورە دەخاتە بەرەوپێشچوونی پرۆسەی سیستمی سیاسی لەهەرێمی كوردستاندا، من دەپرسم دەبێت چ ڕێگریەك هەبێت لەبەردەم چەسپاندنی( دەستور) ێكی چالاك و بەردەوام هەمواركراوە بۆهەرێمی كوردستان ؟
رێبوار تۆفیق بەنگینە
