مەلا بەختیار، لەچوارچێوەی
سەردانە مەیدانییەكەیدا بۆ دەڤەری گەرمیان‌و كۆڕوكۆبوونەوە
جەماوەریەكانیدا، دوو كۆڕی فكری لەهەردوو شارۆچكەی كفری‌و دەربەندیخان
بەڕێوەبرد.كۆڕی یەكەم، كە سەرلەبەیانی رۆژی 12-4، بەناوی (دۆخی ئێستای عیراق‌و ناوچەكەو ئەگەرەكان) لەشارۆچكەی كفری‌و لەلایەن هەردوو كۆمیتەی رێكخستنی كفری‌و راپەڕین‌و كۆڕی دووەمیش، ئێوارەی هەمانڕۆژ‌و لەشارۆچكەی دەربەندیخان، لەلایەن كۆمیتەی رێكخستنی دەربەندیخانەوە رێكخرابوون.
ویستیان بوو كە گیانی كوردایەتی لەكوردستاندا كەم بكەنەوە
لەكۆڕی یەكەمیدا، بەناوی (دۆخی ئێستای عیراق‌و ناوچەكەو ئەگەرەكان)، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، بەو رونكردنەوەی كە وتی: لەم كۆڕەدا، لەهەڵاوبگرەی گەرمەی پرۆسەی هەڵمەتی بانگەشەكانی هەڵبژاردن، واوەتر بەرەو بابەتی لێكدانەوەو بیركردنەوەو پرسیارو وەڵام دەڕۆم، هەروەك ناشتوانم پرۆسەی هەڵبژاردنی ئاییندە لەلێكدانەوەی یەكێتیی بۆ دۆخی ئێستای عیراق، ناوچەكە، كوردستان‌و ئەو ئەگەرانەشی لەبەردەمماندان، داببڕم.
بەخوێندنەوەشی بۆ عیراق لەڕووی
سیاسییەوەو ئەو گەرانەشی ئێستا پێیدا گوزەر دەكات، ناوچەكە لەڕووی سیاسی‌و
ئەگەرەكانی‌و بەگەڕانەوەش بۆ سەرەتای دروستكردنی دەوڵەتی عیراق، ئاماژەی بۆ
ئەوەكرد كە عیراق، وڵاتێكە ئەگەرچی دەویسترا بكرێت بەوڵاتێكی عەرەبی،
یادەوڵەتێكی ناشناڵ كە چەندین نەتەوە‌و پێكهاتەی جیاوازی تێدایە، ئەوەی
راگەیاند كە: سەرەڕای كێشمەكێشەكانی ئەوكاتی عیراق‌و كوردستان‌و حكومەتی
شێخ مەحمود، بۆردومانكردنی كوردستان‌و ئەو بەدبەختییانەشی كە بەسەر
نەتەوەكەماندا هات، ئینگلیز لەسەر هەر دوو بنەمای ئابوریی‌و هێز، عیراقی
وەك دەوڵەتێك سەپاند. بەبێ ئەوەی لەو دەوڵەتەدا كەسێك هەبێ، پاشایاتی
وڵاتەكە بكات! بۆیە پاشایەكیان لەحیجاز بۆ قەرزكرد، ئەگەرچی لەوكاتەدا، شێخ
مەحمودی نەمر، وەك سەركردەیەك لەكوردستاندا هەبوو. كە دواتر
بەدەستگیركردن‌و دورخستنەوەی، ویستیان كە گیانی كوردایەتی لەكوردستاندا كەم
بكەنەوە.
نەورۆزی ئامەد، راچەنینیی نەتەوەیی كورد
رونیشیكردەوە، لەوكاتەوەی لەژێر زەبری توركیا، رێككەوتننامەی سێڤریان گۆڕی بۆ لۆزان، تائێستا بارودۆخەكە تێكچووەو هیچكام لەو دەوڵەتانە سەقامیگر نەبوون‌و سەرەنجامی ئەو هەڵە ستراتیژییەش، لە(75)ساڵی رابردوودا، گەلانی ئەم ناوچەیە، بەسەدان هەزار قوربانیان داوەو بەسەدان ملیار دۆلاریش زەرەر كراوەو هێشتاش سەقامگیریی‌و ئارامی لەم وڵاتانەدا بوونی نەبووە.
بەوردتر شرۆڤەكردنی واقیعی ئەو دەوڵەتانە‌و بەشەكانی كوردستانیش، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، سەرنجی ئامادەبووانی بۆ ئەوە راكێشا، لەو وڵاتانەدا، كە بەشێكی كوردستانی تێدایە، بەردەوام راپەڕین هەبووەو تەئكیدیشی كردەوە، لەساڵی(1984)ەوە، باكوری كوردستان لەشۆڕشێكی شۆڕشگێڕانەدایە‌و توانیوێتی بیسەلمێنێت، كە نەتەوەی كورد، نەتەوەیەكە، چۆكدانادات‌و وتیشی: ئاڵوگۆڕەكان گەیشتۆتە ئاستێك، ئەمساڵ دوو ملیۆن‌و چوارسەدو پەنجا هەزار كەس، بەشداری نەورۆزی ئامەد-یان كردووە. هەروەك بردنەوەی بەدەپەشی لە(112) شارەوانی لەو وڵاتەدا، بەمایەی راچەنینیی نەتەوەیی كورد پێناسە كرد، ئەگەرچی هەموو زەبرو زەنگێكی لەبەرامبەردا بەكارهێنراوە.
سێ ساڵ لەمەوبەر خەو‌و خەیاڵ بوو
راشیگەیاند "مێژوو شاهێدە چی بەكورد كراوە، بەڵام كورد لەراچەنینی نەتەوەیدایە‌و ئەم راچەنینەش، مایەی ئەوەیە كە سەرەتای چارەسەكردنی دیموكراسی راستەقینە لەناو نەتەوەی كوردو لەناوچەكەدا، لەباكوری كوردستانەوە دەستپێدەكات‌و جارێكی تر باكوری كوردستان، بەوێنەی سەدەی هەژدەهەم‌و نۆزدەم بووە بەچەقی كوردایەتی".
بەهەمان بڕواوە، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، سێ ساڵ لەمەوبەر خەو‌و خەیاڵ بوو، دە چەكداری كورد لەڕۆژئاوا دروست ببێت، بەڵام هەلومەرجەكە وایلێهات كە ئێستا حزبێكی وەك پەیەدە چل هەزار پێشمەرگەی هەیە‌و وێڕای دووبارە خستنەوەڕووی پشتیوانی یەكێتی بۆ سەرخستنی ئەزموونی خۆ بەڕێوەبردنی رۆژئاوا، هاوكات قۆستنەوەی هەلومەرجەكە لەلایەن نەتەوەكەمانەوە، مەترسییەكانی هێزە فێندەمینتالیستەكانی وەك داعشی رونكردەوە‌و مەترسییەكانی خستەڕوو.
بەئارایشتكردنی دەموچاوی خۆیان ناتوانن ببن بەحاكمێكی باش
لەدرێژەی كۆڕەكەیدا‌و هەر سەبارەت بەبارودۆخی ناوچەكە، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە دۆخی ناوچەكە، ئاڵۆزو خراپە‌و بەهیچ شێوەیەكیش جارێكی تر حاكمە دەسەڵاتدارەكانی ناوچەكە، بەئارایشتكردنی دەموچاوی خۆیان‌و چاكسازی بڕگەیەك لەدەستوردا‌و بەندێكی لەڕێككەوتننامەی سیاسی، ناتوانن ببن بەحاكمێكی باش. چونكە حاكمی نەتەوە سەردەستەكان، بیانەوێت یان نەیانەوێت، لەسەرەنجامدا دەبێت مافی پێكهاتە‌و نەتەوەكانی تری ناوچەكە، كە لەهەر وڵاتێكدا دەژین بدەنەوە، لەبەرئەوەی ئاڵوگۆڕەكان‌و سەردەمەكەش بەرەو ئەوە دەڕۆن‌و ئەگەرەكانی لەمەودواش، لەهیچ روویەكەوە لەبەرژەوەندی حاكمەكان نییە.
بەجەختكردنەوەش لەوەی "ئەگەرەكان‌و هەلومەرجەكانی كە بەڕێوەن، هەموویان لەبەرژوەندی گەلانی ناوچەكەدایە، لەبەرژەوەندی مافە كۆمەڵایەتی، دیموكراسییەكان، مەدەنییەكان، ئازادییەكان‌و مافەكانی ژنان، لاوان، پەروەردەكردن‌و...هتدە، چونكە ئاڵوگۆڕەكانی ئێستا‌و ستراتیجی دنیا وادەخوازێت".
بەئاماژەكردنیش بۆ هاتنە پێشەوەی هەلەكان بۆ ئەوەی سەركەوتن بەدەستبهێنین، هەڤاڵا مەلا بەختیار، وردتر ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە "وەك ستراتیج، پرنسیپ‌و بیروباوەڕ، رێباز، ئایدۆلۆژییەت‌و فەلسەفەی یەكێتیی، دیموكراسی لەهەرلایەك بەدیبێت، ئەوە بەسەركەوتن بۆ یەكێتیی دەزانین".
كەموكوڕیی‌و گەندەڵی ، ناعەدالەتی‌و پاوانكردن
هاوپەیوەند بەو بەشەی كۆڕەكەیەوە، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە لەسەركەوتندا لێبوردەیی ئاسان نییە‌و تەئكیدیی كردەوە، كە زۆر دەگمەنن لەمێژوودا ئەو كەسانەی كە دەتوانن لەسەركەوتندا لێبوردە بن. بەجەختكردنەوەش لەوەی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و دەستكەوتەكانی جێگەی شانازین، مەلا بەختیار، تەوەرێكی تری كۆڕەكەی پێشكەشكرد‌و بۆ رایگەیاند: غەدرێكی گەورەیە، ئەگەر بوترێت ئەم حكومەتە هەمووی گەندەڵەو هیچی نەكردووە!و وتی: بەعەینەكێكی رەشەوە، سەیركردنی حكومەت‌و دەستكەوتەكانی، سیاسەتێكی ناڕاستە. بەپێچەوانەشەوە، بەناڕاستی زانی، ئەگەر هەرلایەك بڵێت: بەوەی تائێرە هێناومانە، هەموو ئەركەكانمان بەدیهێناوە یان كەموكوڕیمان نییە‌و بێ منەت‌و بێباك بین بەرامبەر بەمیللەتەكەمان‌و رایگەیاند كە: كەموكوڕیی‌و گەندەڵیش هەیە، ناعەدالەتی‌و پاوانكردنیش هەیە، بەڵام لایەنە رەشەكان نابێ لایەنە سپییەكان داببپۆشن‌و بەپێچەوانەشەوە.
وەك سەردەمی بەرەی كوردستانی
لەدرێژەشدا، تەئكیدیی كردەوە، كە "حزبی لێپرسراو ئەو حزبەیە، رەش بەڕەشی ببینێت، بەڵام وردە وردە سپی بكاتەوە‌و سپیش هەر بەسپێتی ببینێت‌و نەهیڵێت رەشەكە، ناشرینی بكات"و وتیشی: وەك یەكێتیی نیشتمانیی، كە سەیری دۆخی ئێستای كوردستانەكان دەكەین، بەداخەوەین كە نەدۆخی ناوخۆیی لەكوردستانی عیراقدا وەك پێویستەو نەپەیوەندی كوردستانیش بەحزبە دیموكراتەكانی ناوچەكەوە، وەك پێویستە.
لەبەرامبەریشدا، هەڵوێست‌و سیاسەتی یەكێتیی بۆ ئێستای بارودۆخ‌و هەلومەرجەكە، رونتر كردەوەو وتی: یەكێتیی، وەك سەردەمی بەرەی كوردستانی بیر لەسیاسەت دەكەینەوەو هیواشیخواست كە هەموو لایەنەكان هەوڵبدەن، خۆمان بۆ ئەم هەلومەرجە لەبارە ئامادەبكەین، ئەگەرچی هەلومەرجی ناوچەكەو عیراق تێپەڕیوەو هێشتا وەك پێویستە خۆمان بۆ ئامادەنەكردووە‌و ئەمەشی بەهەڵەیەكی خۆیی ناوبرد، لەكاتێكدا كە هەلومەرجە بابەتییەكە بۆخۆی بوونی هەیە.
وەك یەكێتیی لەو پێناوەشدا باجمانداوە
سەبارەت بەپێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش، پرنسیپی یەكێتیی بەنموونە هێنایەوە، كە وەك یەكێتیی دژی هاتنی هیچ لایەك نین بۆ ناو حكومەت‌و رایگەیاند "وەك یەكێتیی لەو پێناوەشدا باجمانداوە"و تەئكیدیشی كردەوە كە مێژووش بۆی دەردەكەوێت، كە سیاسەتی یەكێتیی چەندە وردبووەو سیاسەتەكانی تریش چەند بەمناوەرە بووە. لەو بڕوایەشەوە، بەسەرنجەوە لەو پڕوپاگەندانەی روانی كە دژی بەیەكێتیی دەكرێن‌و رایگەیاند: "ئەگەرچی بەیەكێتی-یان دەوت پاشكۆی پارتی‌و ئەمەش نەك هەر راست نەبوو، بەڵكو ئەوە خۆڵەمێشێكی سوێر بوو، دەیانكرد بەچاوی خەڵكیدا‌و غەدرێكی گەورەش بوو كە لەیەكێتیی مام جەلال دەكرا"و وتیشی: "ئایا مام جەلال ئەوەیە ببێ بەپاشكۆ؟! مام جەلال-ێك كە رووبەڕووی سەدام وەستابێتەوە‌و پێی وتبێت ئێمە بۆیە خەبات دەكەین بۆ ئەوەی دیموكراسی لەعیراق بەدیبێت‌و مافی راستەقینەی خۆمان لەكوردستان بەدیبهێنین، ئەگەرنا پێشتر چیمان كردووە، ئەوا هەر لەشاخ زۆر خراپترتان بەرامبەر دەكەین! كەوابی مام چۆن دەبێ بەپاشكۆ؟!".
پەیامە مێژووییەكان‌و چارەسەركردنی كەموكوڕییەكان
ئەو پرسیارەشی تۆختر كردەوە، كە ئایا ئەو هەڵوێستەی سەرۆك تاڵەبانی، هەڵوێستێكە كە ببێ بەپاكشۆ، یان بەپێچەوانەوە هەڵوێستی رابەرێكە، كە مێژوو هەڵیبژاردووە، سەركردایەتی رووداوەكانی مێژوو بكات.
لەكۆتایی كۆڕەكەشیدا،مەلا بەختیار، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، رایگەیاند: هەموو ئەوانەی بۆ یەكێتیی ماندووبوون، هەموو ئەوانەشی یەكێتیی خزمەتیكردوون، ئێستا راستییەكانیان باشتر لەرابردوو بۆ رونتر بۆتەوە، بۆیە پێویستە هەموومان پێشمەرگەی مەدەنییەت، پێشمەرگەی هەڵبژاردن بین‌و بەڕەخنە لەخۆگرتنیش، یەكێتیی دەكەینەوە بەو یەكێتییەی هەموو پەیامە مێژووییەكانی بەدیبهێنێت‌و كەموكوڕییەكانیشی چارەسەر بكات.
ئەركی مێژوویی، یان بێ باكی
ئێوارەی هەمان رۆژ‌و لەدووەمین كۆڕیدا، كە لەلایەن كۆمیتەی رێكخستنی دەربەندیخانەوە‌و بەناوی (دیموكراسی، ئەركی مێژوویی، یان بێ باكی)، لەهۆڵی بۆنەكانی دەربەندیخان‌و بەئامادەبوونێكی جەماوەرێكی بەرفراوان رێكخرابوو، مەلا بەختیار، بەپێناسە جیاوازەكانی دیموكراسی، كۆڕەكەی دەستپێكردو هەر لەسەرەتاشەوە، ئەوەی رونكردەوە كە "بەدرێژایی مێژوو، پرۆسەی دیموكراسی، پرۆسەیەك بووە پڕبووە لەكێشمەكێش، لەململانێ‌‌و رووداوی چاوەڕوانكراو و چاوەڕواننەكراو، پڕ بووە لەقوربانی، قوربانی ئەقڵ‌و قوربانی جەستە‌و فكرو قوربانی ئەوەی كە هێزە راستەقینەكانی دیموكراسی، باجی زیاتریان بۆ دیموكراسی داوە، لەبەرامبەر هێزە نامۆكان بەدیموكراسی‌و ئەو هێزانەی كە لەدیموكراسی دەخۆن‌و هیچ ناخەنە سەر دیموكراسی".
ناتوانێ، دیموكراسی راستەقینەبێ
بەخستنەڕووی بەشێك لەمێژووی بونیادنانی دیموكراسیش لەدنیادا، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە "مێژوویەك نادۆزیتەوە خاڵی بێ لەكێشمەكێشەكان‌و بۆچوونە جیاوازەكان، لەململانێ چینایەتییەكان‌و لاوەكییەكان، خاڵی بێ لەوەی بازرگانی بەدیموكراسی، لەناو دیموكراسی‌و بەناوی دیموكراسییەوە بكرێ". بەپێچەوانەشەوە تەئكیدی كردەوە كە "هەمیشە لەمێژوودا، یەك هێز، دوو هێز، ئەوپەڕی سێ هێز، دەتوانێ دیموكراسی راستەقینە بێ"و رایگەیاند "هەموو هێزێك ناتوانێ، دیموكراسی راستەقینەبێ‌‌و هەر ئەو دوو یا سێ هێزەش دەتوانن، ئەركە راستەقینەكانی پرۆسەی دیموكراسی لەئەستۆ بگرن‌و لەسەری بەردەوام بن‌و لەهەڵەكانیش دەرس وەربگرن‌و قۆناغ بەقۆناغیش ئەركەكانی دیموكراسی بەدیبهێنێت، چونكە دیموكراسی پێشئەوەی تیۆر بێ، فەلسەفەی بێ، یان ئایدۆلۆژیا‌و دروشم بەرزكردنەوە بێ، پێشئەوەی رق رشتن‌و تۆڵە سەندنەوە بێ، دیموكراسی پرۆسەیەكی مێژووی دورو درێژی، ئابوری، كۆمەڵایەتی، سیاسی، روناكبیری، تاكگەرایی‌و سایكۆلۆجی‌و... هتدە".
جەختیشیكردەوە كە "دیموكراسی، ئەركی مێژووییە، نەك بێباكی"و وتیشی: هەموو ئەركێكی مێژوویی، بەقۆناغ، بەپشوو درێژی، بەپرۆژەی جۆراو جۆر، بەهەڵبژاردن، بەشكست‌و سەركەوتن.. تاد، رووبەڕووی هێزە سیاسییەكان دەبێتەوە.
ئەمانیش هەر وەك ئەوانەی رابردوو دەبن
لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد "ئەگەر هەبێ وابیر لەدیموكراسی بكاتەوە، ئەگەر بەهەڵەیەك، بەگەندەڵییەك لێرەو لەوێ، بەتاوانكێیش كۆتایی مێژووەو ئەگەر هەشبێ، بەم ئایدیالییە سەیری دیموكراسی‌و چۆنێتی بونیادنانی دیموكراسی دەكات لەكوردستاندا، ئەوا بێگومان ئەمانیش هەر وەك ئەوانەی رابردوو دەبن‌و هەرگیز ناتوانن خزمەتی دیموكراسی بكەن"، ئەمەشی بەبەپێچەوانەی ئەو تێڕوانینە زانی كە "دیموكراسی بۆخۆی پرۆسەیەكی كۆمەڵایەتی ئاڵۆزی، سیاسی، فكری، سایكۆلۆجی، روناكبیری، ململانێی چینایەتی‌و نەتەوەییەكانە، بۆیە ناكرێت وابیر بكرێتەوە كە نابێ هیچ هەڵە‌و كەموكوڕییەكی تێدا بێت، بەڵام ناشكرێ هەڵەكان چارەسەر نەكرێن".
دیموكراسی تەواو نەبووە لەجیهاندا
لەو شرۆڤەیەشەوە، جارێكی تر، سەرنجی ئامادەبووانی كۆڕەكەی بۆ ئەوە راكێشا، كە "لەسەردەمی رێنیسانس (چاخی راچەنین)ەوە، هەتا ئێستا دیموكراسی تەواو نەبووە لەجیهاندا"و بەخستنەڕووی مێژووی نەتەوەكەشمان، كە مێژوویەكە پڕ لەبەدبەختی، لەسەركوتكردنی شۆڕشەكانی، لەكۆمەڵكوژی نەتەوەكەمان، جەختیكردەوە "ئەگەر دیموكراسی ئەركێكی مێژوویی بێت بۆ ئەوروپا، ئەوا لەناو مێژوو، بۆ ئێمەی كوردی باشوری كوردستان، لەدوای كیمیابارانكردنی هەڵەبجەو ئەنفال، وێرانكردنی كوردستان، لەدوای راپەڕین‌و شەڕی ناوخۆ، دەیانجار زیاتر، ئەركێكی مێژوییە‌و گرانترە لەبونیادنانی دیموكراسی لەئەوروپا".
بەمنەتی نازانین‌و بەبێباكی مامەڵەی لەگەڵا ناكەین
لەبەشێكی تری كۆڕەكەیدا، مەلا بەختیار، بەتەئكید كردنەوە لەوەی "بەكەرەستەیەكی كەلتوری سیاسی، ئایدۆلۆجی‌و فەلسەفی كەم، ئەركێكی ئێجگار قورس‌و خەباتێكی سیاسی چارەنوسساز كەوتۆتە سەرشانمان"و ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، ئەم ئەركە مێژووییەش، ئەركێكە قۆناغ بەقۆناغ دێتەدی‌و بێباكی ناوێ، چونكە ماف‌و ئەركی تێدایە، كێشە‌و بەدبەختی تێدایە‌و دەبێت بەلەئەستۆگرتنی بەپرسیارێتییەكانەوە بەردەوام بین‌و راشیگەیاند كە:
"بەشبەحاڵی یەكێتیی، ئەوەی كردوومانە، بەمنەتی نازانین‌و ئەوەشی بەدیهاتووە، بەبێباكی مامەڵەی لەگەڵا ناكەین".
ئەو قەرزەش بالەلای مێژوو بێ
سەبارەت بەگفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە یەكێتیی دروشمی بێبەریكردنی هیچ لایەكی لەحكومەت بەرز نەكردۆتەوەو دروشمی حكومەتی یەكڕیزی نیشتمانیش، دروشمی یەكێتییەو هاوكات لێپرسراوانەش مامەڵەمان كردووە‌و ئەو قەرزەش بالەلای مێژوو بێ، چونكە دواتر مێژوو ئەو قەرزەمان دەداتەوە، كە چەندە لێپرسراوانە‌و بەقوڵی بیرمان لەقۆناغەكە‌و ئەرك‌و بەپرسیارێتیەكانی كردۆتەوە.
تەئكیدیشی كردەوە كە "یەكێتیی لەكوێ بێت، لەدەسەڵات یان ئۆپۆزسیۆن، دیموكراسی بەئەركی مێژووی سەیر دەكات، نەك بەبێباكی، چونكە ئەركی مێژوویش رەخنە لەخۆگرتن دەگرێتەوە بۆ ئەوەی كەموكوڕییەكان چارەسەر بكەیت‌و بە بەڵگە‌و بەشێنەیش گەندەڵی نەهێڵیت".
یەكێتیی مێژوو، جەنابی مام جەلال-ی هەیە
مەلا بەختیار، لەكۆتایی كۆڕەكەشیدا، هاوكات لەگەڵ ئەوەی وەبیریهێنایەوە، كە چۆن یەكێتیی لەوێستگە مێژوییەكاندا، تەمەنی خۆیی‌و قۆناغ‌و هەلومەرجە جیاوازەكاندا، لێپرسراوانە بڕیاری داوە.
هاوكات، بەوردی سەرنجی ئامادەبووانیشی بۆ ئەو خاڵە راكێشا، كە یەكێتیی ئەو هێزە نییە، لەعیراق‌و ناوچەكە، لەكوردستانیشدا هەبێ‌‌و خەیاڵی وابێ، بەبێ یەكێتیی بڕیاری چارەنوسساز بدات.
وتیشی: یەكێتیی یەكێتییە، قۆتابخانەیە، خاوەن فكر، فەلسەفە‌و ئایدۆلۆجییەتە‌و ئینیتمای جیهانی هەیە. یەكێتیی مێژوویەكی هەیە‌و لەسەروهەمووشمانەوە، جەنابی مام جەلال-ی هەیە.
ئومێدیشی خواست، هەموو هەڤاڵانی یەكێتیی، لەپێناو پەیامی پرۆسەی مێژوویی یەكێتیی، بێباك نەبین بەرامبەر بەمیللەتەكەمان‌و لەكوێشدا پێویستە رەخنە لەخۆمان دەگرین.
نەورۆزی ئامەد، راچەنینیی نەتەوەیی كورد
رونیشیكردەوە، لەوكاتەوەی لەژێر زەبری توركیا، رێككەوتننامەی سێڤریان گۆڕی بۆ لۆزان، تائێستا بارودۆخەكە تێكچووەو هیچكام لەو دەوڵەتانە سەقامیگر نەبوون‌و سەرەنجامی ئەو هەڵە ستراتیژییەش، لە(75)ساڵی رابردوودا، گەلانی ئەم ناوچەیە، بەسەدان هەزار قوربانیان داوەو بەسەدان ملیار دۆلاریش زەرەر كراوەو هێشتاش سەقامگیریی‌و ئارامی لەم وڵاتانەدا بوونی نەبووە.
بەوردتر شرۆڤەكردنی واقیعی ئەو دەوڵەتانە‌و بەشەكانی كوردستانیش، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، سەرنجی ئامادەبووانی بۆ ئەوە راكێشا، لەو وڵاتانەدا، كە بەشێكی كوردستانی تێدایە، بەردەوام راپەڕین هەبووەو تەئكیدیشی كردەوە، لەساڵی(1984)ەوە، باكوری كوردستان لەشۆڕشێكی شۆڕشگێڕانەدایە‌و توانیوێتی بیسەلمێنێت، كە نەتەوەی كورد، نەتەوەیەكە، چۆكدانادات‌و وتیشی: ئاڵوگۆڕەكان گەیشتۆتە ئاستێك، ئەمساڵ دوو ملیۆن‌و چوارسەدو پەنجا هەزار كەس، بەشداری نەورۆزی ئامەد-یان كردووە. هەروەك بردنەوەی بەدەپەشی لە(112) شارەوانی لەو وڵاتەدا، بەمایەی راچەنینیی نەتەوەیی كورد پێناسە كرد، ئەگەرچی هەموو زەبرو زەنگێكی لەبەرامبەردا بەكارهێنراوە.
سێ ساڵ لەمەوبەر خەو‌و خەیاڵ بوو
راشیگەیاند "مێژوو شاهێدە چی بەكورد كراوە، بەڵام كورد لەراچەنینی نەتەوەیدایە‌و ئەم راچەنینەش، مایەی ئەوەیە كە سەرەتای چارەسەكردنی دیموكراسی راستەقینە لەناو نەتەوەی كوردو لەناوچەكەدا، لەباكوری كوردستانەوە دەستپێدەكات‌و جارێكی تر باكوری كوردستان، بەوێنەی سەدەی هەژدەهەم‌و نۆزدەم بووە بەچەقی كوردایەتی".
بەهەمان بڕواوە، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، سێ ساڵ لەمەوبەر خەو‌و خەیاڵ بوو، دە چەكداری كورد لەڕۆژئاوا دروست ببێت، بەڵام هەلومەرجەكە وایلێهات كە ئێستا حزبێكی وەك پەیەدە چل هەزار پێشمەرگەی هەیە‌و وێڕای دووبارە خستنەوەڕووی پشتیوانی یەكێتی بۆ سەرخستنی ئەزموونی خۆ بەڕێوەبردنی رۆژئاوا، هاوكات قۆستنەوەی هەلومەرجەكە لەلایەن نەتەوەكەمانەوە، مەترسییەكانی هێزە فێندەمینتالیستەكانی وەك داعشی رونكردەوە‌و مەترسییەكانی خستەڕوو.
بەئارایشتكردنی دەموچاوی خۆیان ناتوانن ببن بەحاكمێكی باش
لەدرێژەی كۆڕەكەیدا‌و هەر سەبارەت بەبارودۆخی ناوچەكە، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە دۆخی ناوچەكە، ئاڵۆزو خراپە‌و بەهیچ شێوەیەكیش جارێكی تر حاكمە دەسەڵاتدارەكانی ناوچەكە، بەئارایشتكردنی دەموچاوی خۆیان‌و چاكسازی بڕگەیەك لەدەستوردا‌و بەندێكی لەڕێككەوتننامەی سیاسی، ناتوانن ببن بەحاكمێكی باش. چونكە حاكمی نەتەوە سەردەستەكان، بیانەوێت یان نەیانەوێت، لەسەرەنجامدا دەبێت مافی پێكهاتە‌و نەتەوەكانی تری ناوچەكە، كە لەهەر وڵاتێكدا دەژین بدەنەوە، لەبەرئەوەی ئاڵوگۆڕەكان‌و سەردەمەكەش بەرەو ئەوە دەڕۆن‌و ئەگەرەكانی لەمەودواش، لەهیچ روویەكەوە لەبەرژەوەندی حاكمەكان نییە.
بەجەختكردنەوەش لەوەی "ئەگەرەكان‌و هەلومەرجەكانی كە بەڕێوەن، هەموویان لەبەرژوەندی گەلانی ناوچەكەدایە، لەبەرژەوەندی مافە كۆمەڵایەتی، دیموكراسییەكان، مەدەنییەكان، ئازادییەكان‌و مافەكانی ژنان، لاوان، پەروەردەكردن‌و...هتدە، چونكە ئاڵوگۆڕەكانی ئێستا‌و ستراتیجی دنیا وادەخوازێت".
بەئاماژەكردنیش بۆ هاتنە پێشەوەی هەلەكان بۆ ئەوەی سەركەوتن بەدەستبهێنین، هەڤاڵا مەلا بەختیار، وردتر ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە "وەك ستراتیج، پرنسیپ‌و بیروباوەڕ، رێباز، ئایدۆلۆژییەت‌و فەلسەفەی یەكێتیی، دیموكراسی لەهەرلایەك بەدیبێت، ئەوە بەسەركەوتن بۆ یەكێتیی دەزانین".
كەموكوڕیی‌و گەندەڵی ، ناعەدالەتی‌و پاوانكردن
هاوپەیوەند بەو بەشەی كۆڕەكەیەوە، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە لەسەركەوتندا لێبوردەیی ئاسان نییە‌و تەئكیدیی كردەوە، كە زۆر دەگمەنن لەمێژوودا ئەو كەسانەی كە دەتوانن لەسەركەوتندا لێبوردە بن. بەجەختكردنەوەش لەوەی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و دەستكەوتەكانی جێگەی شانازین، مەلا بەختیار، تەوەرێكی تری كۆڕەكەی پێشكەشكرد‌و بۆ رایگەیاند: غەدرێكی گەورەیە، ئەگەر بوترێت ئەم حكومەتە هەمووی گەندەڵەو هیچی نەكردووە!و وتی: بەعەینەكێكی رەشەوە، سەیركردنی حكومەت‌و دەستكەوتەكانی، سیاسەتێكی ناڕاستە. بەپێچەوانەشەوە، بەناڕاستی زانی، ئەگەر هەرلایەك بڵێت: بەوەی تائێرە هێناومانە، هەموو ئەركەكانمان بەدیهێناوە یان كەموكوڕیمان نییە‌و بێ منەت‌و بێباك بین بەرامبەر بەمیللەتەكەمان‌و رایگەیاند كە: كەموكوڕیی‌و گەندەڵیش هەیە، ناعەدالەتی‌و پاوانكردنیش هەیە، بەڵام لایەنە رەشەكان نابێ لایەنە سپییەكان داببپۆشن‌و بەپێچەوانەشەوە.
وەك سەردەمی بەرەی كوردستانی
لەدرێژەشدا، تەئكیدیی كردەوە، كە "حزبی لێپرسراو ئەو حزبەیە، رەش بەڕەشی ببینێت، بەڵام وردە وردە سپی بكاتەوە‌و سپیش هەر بەسپێتی ببینێت‌و نەهیڵێت رەشەكە، ناشرینی بكات"و وتیشی: وەك یەكێتیی نیشتمانیی، كە سەیری دۆخی ئێستای كوردستانەكان دەكەین، بەداخەوەین كە نەدۆخی ناوخۆیی لەكوردستانی عیراقدا وەك پێویستەو نەپەیوەندی كوردستانیش بەحزبە دیموكراتەكانی ناوچەكەوە، وەك پێویستە.
لەبەرامبەریشدا، هەڵوێست‌و سیاسەتی یەكێتیی بۆ ئێستای بارودۆخ‌و هەلومەرجەكە، رونتر كردەوەو وتی: یەكێتیی، وەك سەردەمی بەرەی كوردستانی بیر لەسیاسەت دەكەینەوەو هیواشیخواست كە هەموو لایەنەكان هەوڵبدەن، خۆمان بۆ ئەم هەلومەرجە لەبارە ئامادەبكەین، ئەگەرچی هەلومەرجی ناوچەكەو عیراق تێپەڕیوەو هێشتا وەك پێویستە خۆمان بۆ ئامادەنەكردووە‌و ئەمەشی بەهەڵەیەكی خۆیی ناوبرد، لەكاتێكدا كە هەلومەرجە بابەتییەكە بۆخۆی بوونی هەیە.
وەك یەكێتیی لەو پێناوەشدا باجمانداوە
سەبارەت بەپێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش، پرنسیپی یەكێتیی بەنموونە هێنایەوە، كە وەك یەكێتیی دژی هاتنی هیچ لایەك نین بۆ ناو حكومەت‌و رایگەیاند "وەك یەكێتیی لەو پێناوەشدا باجمانداوە"و تەئكیدیشی كردەوە كە مێژووش بۆی دەردەكەوێت، كە سیاسەتی یەكێتیی چەندە وردبووەو سیاسەتەكانی تریش چەند بەمناوەرە بووە. لەو بڕوایەشەوە، بەسەرنجەوە لەو پڕوپاگەندانەی روانی كە دژی بەیەكێتیی دەكرێن‌و رایگەیاند: "ئەگەرچی بەیەكێتی-یان دەوت پاشكۆی پارتی‌و ئەمەش نەك هەر راست نەبوو، بەڵكو ئەوە خۆڵەمێشێكی سوێر بوو، دەیانكرد بەچاوی خەڵكیدا‌و غەدرێكی گەورەش بوو كە لەیەكێتیی مام جەلال دەكرا"و وتیشی: "ئایا مام جەلال ئەوەیە ببێ بەپاشكۆ؟! مام جەلال-ێك كە رووبەڕووی سەدام وەستابێتەوە‌و پێی وتبێت ئێمە بۆیە خەبات دەكەین بۆ ئەوەی دیموكراسی لەعیراق بەدیبێت‌و مافی راستەقینەی خۆمان لەكوردستان بەدیبهێنین، ئەگەرنا پێشتر چیمان كردووە، ئەوا هەر لەشاخ زۆر خراپترتان بەرامبەر دەكەین! كەوابی مام چۆن دەبێ بەپاشكۆ؟!".
پەیامە مێژووییەكان‌و چارەسەركردنی كەموكوڕییەكان
ئەو پرسیارەشی تۆختر كردەوە، كە ئایا ئەو هەڵوێستەی سەرۆك تاڵەبانی، هەڵوێستێكە كە ببێ بەپاكشۆ، یان بەپێچەوانەوە هەڵوێستی رابەرێكە، كە مێژوو هەڵیبژاردووە، سەركردایەتی رووداوەكانی مێژوو بكات.
لەكۆتایی كۆڕەكەشیدا،مەلا بەختیار، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، رایگەیاند: هەموو ئەوانەی بۆ یەكێتیی ماندووبوون، هەموو ئەوانەشی یەكێتیی خزمەتیكردوون، ئێستا راستییەكانیان باشتر لەرابردوو بۆ رونتر بۆتەوە، بۆیە پێویستە هەموومان پێشمەرگەی مەدەنییەت، پێشمەرگەی هەڵبژاردن بین‌و بەڕەخنە لەخۆگرتنیش، یەكێتیی دەكەینەوە بەو یەكێتییەی هەموو پەیامە مێژووییەكانی بەدیبهێنێت‌و كەموكوڕییەكانیشی چارەسەر بكات.
ئەركی مێژوویی، یان بێ باكی
ئێوارەی هەمان رۆژ‌و لەدووەمین كۆڕیدا، كە لەلایەن كۆمیتەی رێكخستنی دەربەندیخانەوە‌و بەناوی (دیموكراسی، ئەركی مێژوویی، یان بێ باكی)، لەهۆڵی بۆنەكانی دەربەندیخان‌و بەئامادەبوونێكی جەماوەرێكی بەرفراوان رێكخرابوو، مەلا بەختیار، بەپێناسە جیاوازەكانی دیموكراسی، كۆڕەكەی دەستپێكردو هەر لەسەرەتاشەوە، ئەوەی رونكردەوە كە "بەدرێژایی مێژوو، پرۆسەی دیموكراسی، پرۆسەیەك بووە پڕبووە لەكێشمەكێش، لەململانێ‌‌و رووداوی چاوەڕوانكراو و چاوەڕواننەكراو، پڕ بووە لەقوربانی، قوربانی ئەقڵ‌و قوربانی جەستە‌و فكرو قوربانی ئەوەی كە هێزە راستەقینەكانی دیموكراسی، باجی زیاتریان بۆ دیموكراسی داوە، لەبەرامبەر هێزە نامۆكان بەدیموكراسی‌و ئەو هێزانەی كە لەدیموكراسی دەخۆن‌و هیچ ناخەنە سەر دیموكراسی".
ناتوانێ، دیموكراسی راستەقینەبێ
بەخستنەڕووی بەشێك لەمێژووی بونیادنانی دیموكراسیش لەدنیادا، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە "مێژوویەك نادۆزیتەوە خاڵی بێ لەكێشمەكێشەكان‌و بۆچوونە جیاوازەكان، لەململانێ چینایەتییەكان‌و لاوەكییەكان، خاڵی بێ لەوەی بازرگانی بەدیموكراسی، لەناو دیموكراسی‌و بەناوی دیموكراسییەوە بكرێ". بەپێچەوانەشەوە تەئكیدی كردەوە كە "هەمیشە لەمێژوودا، یەك هێز، دوو هێز، ئەوپەڕی سێ هێز، دەتوانێ دیموكراسی راستەقینە بێ"و رایگەیاند "هەموو هێزێك ناتوانێ، دیموكراسی راستەقینەبێ‌‌و هەر ئەو دوو یا سێ هێزەش دەتوانن، ئەركە راستەقینەكانی پرۆسەی دیموكراسی لەئەستۆ بگرن‌و لەسەری بەردەوام بن‌و لەهەڵەكانیش دەرس وەربگرن‌و قۆناغ بەقۆناغیش ئەركەكانی دیموكراسی بەدیبهێنێت، چونكە دیموكراسی پێشئەوەی تیۆر بێ، فەلسەفەی بێ، یان ئایدۆلۆژیا‌و دروشم بەرزكردنەوە بێ، پێشئەوەی رق رشتن‌و تۆڵە سەندنەوە بێ، دیموكراسی پرۆسەیەكی مێژووی دورو درێژی، ئابوری، كۆمەڵایەتی، سیاسی، روناكبیری، تاكگەرایی‌و سایكۆلۆجی‌و... هتدە".
جەختیشیكردەوە كە "دیموكراسی، ئەركی مێژووییە، نەك بێباكی"و وتیشی: هەموو ئەركێكی مێژوویی، بەقۆناغ، بەپشوو درێژی، بەپرۆژەی جۆراو جۆر، بەهەڵبژاردن، بەشكست‌و سەركەوتن.. تاد، رووبەڕووی هێزە سیاسییەكان دەبێتەوە.
ئەمانیش هەر وەك ئەوانەی رابردوو دەبن
لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد "ئەگەر هەبێ وابیر لەدیموكراسی بكاتەوە، ئەگەر بەهەڵەیەك، بەگەندەڵییەك لێرەو لەوێ، بەتاوانكێیش كۆتایی مێژووەو ئەگەر هەشبێ، بەم ئایدیالییە سەیری دیموكراسی‌و چۆنێتی بونیادنانی دیموكراسی دەكات لەكوردستاندا، ئەوا بێگومان ئەمانیش هەر وەك ئەوانەی رابردوو دەبن‌و هەرگیز ناتوانن خزمەتی دیموكراسی بكەن"، ئەمەشی بەبەپێچەوانەی ئەو تێڕوانینە زانی كە "دیموكراسی بۆخۆی پرۆسەیەكی كۆمەڵایەتی ئاڵۆزی، سیاسی، فكری، سایكۆلۆجی، روناكبیری، ململانێی چینایەتی‌و نەتەوەییەكانە، بۆیە ناكرێت وابیر بكرێتەوە كە نابێ هیچ هەڵە‌و كەموكوڕییەكی تێدا بێت، بەڵام ناشكرێ هەڵەكان چارەسەر نەكرێن".
دیموكراسی تەواو نەبووە لەجیهاندا
لەو شرۆڤەیەشەوە، جارێكی تر، سەرنجی ئامادەبووانی كۆڕەكەی بۆ ئەوە راكێشا، كە "لەسەردەمی رێنیسانس (چاخی راچەنین)ەوە، هەتا ئێستا دیموكراسی تەواو نەبووە لەجیهاندا"و بەخستنەڕووی مێژووی نەتەوەكەشمان، كە مێژوویەكە پڕ لەبەدبەختی، لەسەركوتكردنی شۆڕشەكانی، لەكۆمەڵكوژی نەتەوەكەمان، جەختیكردەوە "ئەگەر دیموكراسی ئەركێكی مێژوویی بێت بۆ ئەوروپا، ئەوا لەناو مێژوو، بۆ ئێمەی كوردی باشوری كوردستان، لەدوای كیمیابارانكردنی هەڵەبجەو ئەنفال، وێرانكردنی كوردستان، لەدوای راپەڕین‌و شەڕی ناوخۆ، دەیانجار زیاتر، ئەركێكی مێژوییە‌و گرانترە لەبونیادنانی دیموكراسی لەئەوروپا".
بەمنەتی نازانین‌و بەبێباكی مامەڵەی لەگەڵا ناكەین
لەبەشێكی تری كۆڕەكەیدا، مەلا بەختیار، بەتەئكید كردنەوە لەوەی "بەكەرەستەیەكی كەلتوری سیاسی، ئایدۆلۆجی‌و فەلسەفی كەم، ئەركێكی ئێجگار قورس‌و خەباتێكی سیاسی چارەنوسساز كەوتۆتە سەرشانمان"و ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، ئەم ئەركە مێژووییەش، ئەركێكە قۆناغ بەقۆناغ دێتەدی‌و بێباكی ناوێ، چونكە ماف‌و ئەركی تێدایە، كێشە‌و بەدبەختی تێدایە‌و دەبێت بەلەئەستۆگرتنی بەپرسیارێتییەكانەوە بەردەوام بین‌و راشیگەیاند كە:
"بەشبەحاڵی یەكێتیی، ئەوەی كردوومانە، بەمنەتی نازانین‌و ئەوەشی بەدیهاتووە، بەبێباكی مامەڵەی لەگەڵا ناكەین".
ئەو قەرزەش بالەلای مێژوو بێ
سەبارەت بەگفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە یەكێتیی دروشمی بێبەریكردنی هیچ لایەكی لەحكومەت بەرز نەكردۆتەوەو دروشمی حكومەتی یەكڕیزی نیشتمانیش، دروشمی یەكێتییەو هاوكات لێپرسراوانەش مامەڵەمان كردووە‌و ئەو قەرزەش بالەلای مێژوو بێ، چونكە دواتر مێژوو ئەو قەرزەمان دەداتەوە، كە چەندە لێپرسراوانە‌و بەقوڵی بیرمان لەقۆناغەكە‌و ئەرك‌و بەپرسیارێتیەكانی كردۆتەوە.
تەئكیدیشی كردەوە كە "یەكێتیی لەكوێ بێت، لەدەسەڵات یان ئۆپۆزسیۆن، دیموكراسی بەئەركی مێژووی سەیر دەكات، نەك بەبێباكی، چونكە ئەركی مێژوویش رەخنە لەخۆگرتن دەگرێتەوە بۆ ئەوەی كەموكوڕییەكان چارەسەر بكەیت‌و بە بەڵگە‌و بەشێنەیش گەندەڵی نەهێڵیت".
یەكێتیی مێژوو، جەنابی مام جەلال-ی هەیە
مەلا بەختیار، لەكۆتایی كۆڕەكەشیدا، هاوكات لەگەڵ ئەوەی وەبیریهێنایەوە، كە چۆن یەكێتیی لەوێستگە مێژوییەكاندا، تەمەنی خۆیی‌و قۆناغ‌و هەلومەرجە جیاوازەكاندا، لێپرسراوانە بڕیاری داوە.
هاوكات، بەوردی سەرنجی ئامادەبووانیشی بۆ ئەو خاڵە راكێشا، كە یەكێتیی ئەو هێزە نییە، لەعیراق‌و ناوچەكە، لەكوردستانیشدا هەبێ‌‌و خەیاڵی وابێ، بەبێ یەكێتیی بڕیاری چارەنوسساز بدات.
وتیشی: یەكێتیی یەكێتییە، قۆتابخانەیە، خاوەن فكر، فەلسەفە‌و ئایدۆلۆجییەتە‌و ئینیتمای جیهانی هەیە. یەكێتیی مێژوویەكی هەیە‌و لەسەروهەمووشمانەوە، جەنابی مام جەلال-ی هەیە.
ئومێدیشی خواست، هەموو هەڤاڵانی یەكێتیی، لەپێناو پەیامی پرۆسەی مێژوویی یەكێتیی، بێباك نەبین بەرامبەر بەمیللەتەكەمان‌و لەكوێشدا پێویستە رەخنە لەخۆمان دەگرین.
